Een hoogtepunt dat vaak plaatsvindt in de laatste week voor carnaval is de prinsenreceptie. Daarnaast wordt, naar het Rijnlandse model van de ”Weiberfastnacht”, een zogenaamde ‘Vrouwen-Vastenavond’ gevierd op donderdag of vrijdag voor Vastenavond. De vrouwen spelen dan de baas. Ze laten zich niets door de mannen zeggen; er worden klopjachten op mannen gehouden of mannen kunnen zich dan niet zonder risico vertonen.

Afhankelijk van de lengte van het carnavalsseizoen (of carnaval vroeg of laat in het jaar valt) volgt na Driekoningen een meer of minder intensief programma van zittingen, revues, bals, en specifieke manifestaties en evenementen. Het belang van deze voorfase moet niet worden onderschat. Het is de tijd van het ‘voortsudderen’. Geleidelijk treedt door deze premanifestaties, door liedjes die men hoort, door zelf te spelen in boerenkapellen of in de Limburgse zaate hermeniekes / joekskapellen, door concoursen voor dansmarietjes, door buutreedners / tonpraoters-bijeenkomsten, een carnavalistische hersenspoeling op.

In de volkscultuur was de twaalfdaagse periode van Kerstmis tot Driekoningen, de twaalf heilige nachten, vroeger van veel belang, maar de betekenis ervan is erg verwaterd. Op 28 december worden nog steeds op enkele plaatsen de “onnozele” kinderoptochten georganiseerd of zijn deze weer in ere hersteld. Het vroegere Driekoningen (op 6 januari, waarbij men de kerstboom mag aftuigen) is historisch nauw verwant aan de Vastenavond gebruiken. Het feest fungeerde oorspronkelijk als een nieuwjaarsfeest en/of de verdrijving van het oude jaar. Dit is een kerstening van nog oudere heidense gebruiken. In voorchristelijke tijden was 1 maart het nieuwe jaar. Het werd vormgegeven door het verdrijven van een “ald wief” (een oud wijf).

Na het 11-11 feest komt er een stille periode die “Advent” heet. Het betreft de vier volle weken voorafgaand aan Kerstmis. Er zijn dan geen openbare activiteiten aangaande het carnaval.

Sinds een geruime tijd in de 20e eeuw is 11 november een belangrijke startdatum van de carnaval gaan worden. Dit is exact 40 dagen voor 21 december, de kortste dag van het jaar. Het getal 11 is van oudsher het getal van de dwazen en narren.

Het carnaval is door de vastenperiode ingebed in het Rooms-katholieke kerkelijke jaar en vindt zodoende 40 dagen voor Pasen plaats. Daarom kan carnaval in principe op elke datum tussen 2 en 3 februari en 9 en 10 maart vallen. Men viert namelijk het Paasfeest op de 1e zondag na de 1e volle maan na 21 maart (lente equinox). De volle maan was noodzakelijk vanwege de vele pelgrimages naar heilige plaatsen die dan plaatsvonden. Het feest werd zo overal op dezelfde tijd gevierd en pelgrims konden ervan verzekerd zijn dat ze de tocht, ook bij nacht, konden volbrengen. Het is ook niet toevallig dat het carnavalsseizoen wordt ingezet op 11 november, het feest van St. Maarten, opnieuw 40 werkdagen voor een belangrijk kerkelijk feest: Kerstmis.

2.2.1. Europa

Over de vele wijzen waarop in ons werelddeel het carnaval wordt gevierd is een hele carnavalsencyclopedie te vullen. Elk land, elke stad, elk dorp, kent zijn eigen vormen met optochten, bals, uitdossingen, muziekgezelschappen, zittingen en combinaties hiervan.

Het carnaval wordt in Nederland ongetwijfeld het meest intensief gevierd in Limburg en Noord-Brabant. In het zuiden van Nederland functioneert het hele voorseizoen vanaf de ‘11e van de 11e’ als ‘warming up’. Het carnaval zelf is het grote slottoneel waarbij het normale leven van alledag als verlamd is: scholen en bedrijven sluiten en op veel plaatsen is de deelname aan het feest zeer algemeen. De niet-deelnemer weet dan ook nauwelijks waar hij het moet zoeken, en kiest soms voor de wintersport.

1.3.1. Carnaval en Christendom

Naarmate de greep van het Christendom op de Europese samenleving sterker werd, probeerde het steeds nadrukkelijker de talrijke inheemse gebruiken te onderdrukken. Omstreeks het jaar 500 werd al tegen deze heidense gebruiken van leer getrokken. In de synode van Leptines in 742 werd onder andere stelling genomen tegen de ”Spurcalibus” in ”februario” (de ‘banketten in februari’). De biechtboeken rond 800 vermeldden op het verkleden als dier of oud wijf in januari of februari een ‘niet geringe penitentie’ (boete).

Carnaval of Vastenavond is vermoedelijk een zeer oud volksfeest, ook al is er geen doorlopende overdracht van tradities vast te stellen. Het gaat meer om overeenkomsten tussen verschillende feesten die voortdurend herleven.