Geleidelijk aan werd het voor het kerkelijk gezag duidelijk dat men er met verboden niet kwam. Daarom poogde men de gebruiken te kerstenen en ze een plaats te geven in de liturgie en in het kerkelijk jaar. Het carnaval wordt uiteindelijk op de synode van Benevento in 1091 opgenomen in het kerkelijk jaar door het vaststellen van de, sindsdien zo genoemde, Aswoensdag als het definitieve begin van de vastenperiode. Vanaf deze tijd zien we ook steeds vaker de termen carnaval en Vastenavond opduiken, zoals hierboven al reeds beschreven.

1.3.2. De Middeleeuwen in Europa

Binnen het kader van de kerkelijke liturgie kregen de oude gebruiken langzamerhand het karakter van wat men Narrenfeesten en Ezelfeesten ging noemen. In het begin vervulden de lagere geestelijken daarin de centrale rollen. Deze lagere geestelijken waren in die tijd grotendeels nog analfabeet en hun hoofdberoep was vaak knecht of gezel van een bakker, slager of herbergier. Tijdens het feest kwamen zij echter op de eerste plaats. Zij speelden de rol van zottenbisschop of ezelspaus of van Lord of Misrule (malgouvernement): een omgekeerde wereld dus.
De schertsmis Missel des Fous is in dit kader erg beroemd geworden. De tekst is geschreven, of althans uitgegeven, door de latere aartsbisschop van Sens. Tijdens deze kerkdienst stond de ezel centraal en bij de gezangen zong het volk voortdurend ”ia, ia”. Het opdragen van dit soort schertsmissen met drinkgelagen was aan de orde van de dag. De kerk kon daardoor niet anders dan een zekere waarde toekennen aan deze gebruiken als uitlaatklep van de maatschappij, terwijl ze zich tegelijkertijd tegen de uitwassen ervan probeerde te verzetten. Dit komt bijvoorbeeld fraai tot uitdrukking in een brief van de Theologische Faculteit van Parijs:

“Wij vieren feest niet in ernst, maar louter als scherts, om ons als onze voorouders te vermaken, opdat onze aangeboren zotheid tenminste eenmaal per jaar kan uitrazen. Wijnvaten zouden barsten, wanneer niet geregeld de sponningen geopend worden om lucht te krijgen. Wij zijn niet anders dan slecht gevoegde vaten en tonnen, waaruit de wijsheid dreigt weg te lopen wanneer wij haar alleen maar met onafgebroken vroomheid en vrees voor God zouden bewaken. Ze moet plaats hebben om niet te vervluchtigen. Derhalve geven wij ons enige dagen over aan zotheden, om daarna met des te meer ijver naar de dienst van God te kunnen terugkeren”.

Geleidelijk aan werd de rol van de lagere geestelijken in het omkeringsritueel overgenomen door leken. Later ontwikkelde zich in de Narrengezelschappen een wereldlijke in plaats van kerkelijke titulatuur en heette de aanvoerder van zo’n narrengezelschap bijvoorbeeld een ‘Prins’ of ‘Koning’. Het oudst bekende narrengezelschap is het ‘gilde van de Blauwe Schuit’.
De Blauwe Schuit was een middeleeuws gezelschap dat zich uit in ironie en omkering. Soms wordt de naam geschreven als 'Blauwe Schuyt'. (zie 4.1 De optocht)

1.3.3. De Reformatie

Tijdens de reformatie wilde men de Katholieke Kerk zuiveren van het zedelijk verval wat zich binnen de kerk voordeed (corruptie, aflatenhandel, overdadige luxe, vermenging van geestelijke en wereldlijke macht, etc.). Het carnaval werd als ‘onzedelijk’ festijn uiteraard ook slachtoffer van deze zuiveringsactie. Uiteindelijk splitsten de critici zich onder leiding van o.a. Luther af van de Roomse Kerk.
Het verzet van Luther tegen de veelheid van feesten was ook ingegeven door de gedachtegang dat de van oorsprong heidense feesten, de traditionele Christelijke feesten (Kerstmis, Pasen, Pinksteren) in het gedrang brachten. Hierdoor konden deze traditionele feesten beïnvloed worden en een onjuiste betekenis krijgen. De houding van Calvijn was nog negatiever door zijn andere mentaliteit ten aanzien van sociaaleconomische activiteiten. Arbeidzaamheid werd hoog aangeslagen en een enigszins royale levensstijl heette al snel verspilling. Zodoende regende het spoedig verbodsbepalingen waar ook het carnaval onder te lijden had.
Ondanks het feit dat carnaval als een vorm van bijgelovigheid van de Rooms-katholieken werd gebrandmerkt en de kinderen tijdens de godsdienstles leerden opzeggen dat de Vastenavond een ”echte Bacchusdag” was, strijdig met Gods woord, hield het volk er in de gehele 17e eeuw aan vast. In de periode tussen 1629 en 1789 was carnaval zelfs officieel in ’s-Hertogenbosch als een vorm van ”Paepsche Stoutigheyt” verboden. Door de verboden verwaterden de carnavalsgebruiken steeds meer. Dat gebeurde zowel in de landen waar de reformatie voet aan de grond kreeg als in landen die vrijwel geheel katholiek bleven, zoals Frankrijk en Italië.

1.3.4. Herstel

Hoewel het carnaval dus een heidense oorsprong heeft speelt de godsdienstige factor voor dit volksfeest een rol van betekenis. Als men namelijk de carnavalskaart van Europa bekijkt komt men tot de conclusie dat het carnaval zich ontwikkeld heeft in gebieden waar conflicten waren tussen protestantisme en katholicisme. In de Katholieke gebieden (waar de Katholieke Kerk het feest al eerder had ingesloten) heeft het carnaval zich gehandhaafd en later verder ontwikkeld. Het herstel van de georganiseerde carnavalsviering zette na 1823 in, toen in Keulen weer een grootse optocht werd gehouden.

Om het lezen te vergemakkelijken zijn onderaan de artikelen vier links toegevoegd waarmee achtereenvolgens van links naar rechts, naar het eerste, het vorige, het volgende en laatste artikel gesprongen kan worden.